Skip to content
Staat van de Uitvoering
14 March 2025

‘Groot denken, kleiner doen’ succesformule bij Clustering Rijksincasso

Eén overzicht van alle vorderingen die je hebt bij de overheid en één betalingsregeling. De twee einddoelen zijn voor iedereen helder. En ook het waarom: omdat burgers het verwachten. Het is bijna zover, dankzij het programma Clustering Rijksincasso. ‘Het is pragmatisch surfen van stip naar stip. We liften mee op een visie die leeft’, vertelt hoofd overheidsincasso Maarten van Zaane.

Het programma Clustering Rijksincasso bevat veel ingrediënten waar de overheid vaak over struikelt: het raakt meerdere domeinen én vereist gegevensdeling tussen organisaties. Toch boekt het gestaag vooruitgang. Wat is het geheim?

Maarten van Zaane is sinds 2022 bij het programma betrokken. Hij verliet Den Haag om in Leeuwarden als afdelingshoofd Innen & Incasseren/Overheidsincasso bij het CJIB aan de slag te gaan. Binnen de opgave om de Rijksincasso-organisatie door te ontwikkelen, werkt hij nauw samen met directeur Annette Veenstra, programmanager Sianne van Rhee en een heel team van bevlogen ambtenaren.

Als mensen in financiële problemen raken, verwachten zij een overheid die hen daarin ondersteunt

Van Zaane: “In Den Haag spreken we vaak over het idee van één loket; over samenwerken als één overheid. Meestal blijft het bij plannen en komt dat idee elke drie of vier jaar opnieuw op tafel.” Hij vervolgt: “Als mensen in financiële problemen raken, verwachten zij een overheid die hen daarin ondersteunt. Helaas is die eenduidige dienstverlening er nog niet. Ik ervaarde de behoefte om dat een keer concreet aan te pakken,” zo schetst hij zijn motivatie om de uitdaging bij CJIB aan te gaan. Daarbij maakt hij dankbaar gebruik van zijn Haagse lessen als programmamanager Digitale Overheid en van zijn ervaringen bij de Overheidsawards, waarvoor hij het initiatief nam.

Over het programma Clustering Rijksincasso

Belastingdienst, Toeslagen, Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), Sociale Verzekeringsbank (SVB), Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB), Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) en CAK. Binnen het Programma Clustering Rijksincasso bundelen al deze uitvoeringsorganisaties hun krachten om de Rijksincasso voor burgers en ondernemers te verbeteren. Het is een gezamenlijke bijdrage aan het terugdringen van de schuldenlast in Nederland.

Eén overheid. Eén dienstverlening. Eén Rijksincasso.

“In de gerechtelijke fase werken we als CJIB al nauw samen met andere uitvoeringsorganisaties; dan heb je het over de 3% waarin we deurwaarders moeten inschakelen,” zegt Van Zaane. “Maar we willen ook in de inningsfase daarvóór -op het moment dat mensen nog geen grote betaalproblemen hebben- intensiever samenwerken. Dat deel betreft die andere 97% van de vorderingen.”

Geïnspireerd door het boek ‘Groot denken, kleiner doen’ van Herman Tjeenk Willink levert Van Zaane zijn bijdrage. De ambitie is helder: één centrale dienstverlening op het gebied van betalingen door burgers en bedrijven. “Om daar te komen, kun je heel lang blijven hangen in ideeën of vastlopen in discussies over governance. Wij hebben een plan bedacht om een grote stap naar voren te zetten.” 

Dat plan bevat twee concrete stippen op de horizon: de ontwikkeling van de Betalingsregeling Rijk (BRR) en het Vorderingenoverzicht Rijk (VO Rijk). “Hele duidelijke producten voor burgers en ondernemers”, aldus Van Zaane.

‘The strategy is delivery’

Naast het gedachtengoed ‘Groot denken, kleiner doen’, hanteert Van Zaane nog een mantra dat een tegeltje verdient: the strategy is delivery: “Het idee hierachter is we het niet erg vinden dat nog niet alles vaststaat aan het begin van het traject, maar gewoon gaan bouwen. De visie is immers helder en we hebben twee diensten bedacht waarmee we impact kunnen hebben. Om daar te komen, zetten we talloze tussenstappen en boeken we kleine successen. Een kwestie van leveren en pragmatisch surfen naar de stip.”

Betalingsregeling Rijk

En leveren? Dat doet het team. Al vier maanden nadat het ministerie van SZW in september 2022 de opdracht geeft voor een Betalingsregeling Rijk, gaat een eerste versie live. Daarbij zijn drie organisaties aangesloten: CJIB, DUO en CAK. Het doel is om uiteindelijk één betalingsregeling voor álle vorderingen bij de Rijksoverheid in te richten, met de mogelijkheid om schulden te pauzeren.

“Dit is echt nog maar het begin,” benadrukt Van Zaane. “Dit jaar komen er nog vijf partijen bij. En we hebben de Tweede Kamer laten weten dat in 2027 alle publieke dienstverleners van het Rijk zijn aangesloten.” In 2023 zijn er 12.000 mensen geholpen aan een betalingsregeling, in 2024 16.500 en dit jaar worden er gemiddeld 100 regelingen per maand meer afgesloten. 

Omdat ’t “best lekker loopt”, voert het projectteam ook gesprekken om gemeenten te laten aansluiten. Daarnaast wil het projectteam in de toekomst provincies en waterschappen laten aanhaken.

Burgers en ondernemers kunnen de betalingsregeling treffen via meerdere ingangen: op de website van CJIB en Belastingdienst bijvoorbeeld. In de toekomst wordt het mogelijk om via de app die de basis vormt voor het Vorderingenoverzicht Rijk, schulden te pauzeren en een betalingsregeling te treffen. 

Vorderingenoverzicht Rijk

Ook in de ontwikkeling van het VO Rijk boekt het team resultaten. Het doel is dat burgers een overzicht krijgen van alle actuele betalingsverplichtingen aan de overheid en direct noodzakelijke of gewenste acties kunnen ondernemen. Er wordt gewerkt aan een webversie -aangeboden via mijnoverheid.nl- én een mobiele app die eind 2025 live gaat.

Eén overzicht met achterstanden: eenmalig te betalen verplichtingen, zaken die je deze maand kunt verwachten en eventuele langlopende schulden

Van Zaane demonstreert een testversie van de app: “Kijk, je activeert de app met DigiD. Dan krijg je de vraag van welke organisaties je je gegevens wilt opvragen. Momenteel sluiten acht rijkspartijen aan, de standaardinstelling is dat je die allemaal bevraagt. Je ziet vervolgens van al deze partijen in één overzicht de achterstanden: eenmalig te betalen verplichtingen, zaken die je deze maand kunt verwachten en eventuele langlopende schulden.

Hij legt uit dat de ontwikkeling van de app gelijktijdig over drie assen verloopt: “We zijn gestart met acht rijksoverheidsorganisaties en gaan steeds meer organisaties aansluiten. Niet al deze organisaties zullen direct alle verplichtingen kunnen ontsluiten. Maar ook een eerste set verplichtingen levert al waarde op voor burgers. De overige gegevens worden in een volgende fase ontsloten. Langs de derde as zullen we steeds meer handelingsperspectief toevoegen voor burgers. We hebben dus geen ‘big bang’-lancering die lang op zich laat wachten, maar een snelle eerste versie, waarmee we al direct waarde bieden voor burgers. Waarde, die daarna alleen maar groeit.

Zo zit er in de eerste versie de mogelijkheid om contact op te nemen met de juiste organisatie bij vragen over de financiële verplichting. Uiteindelijk zullen we veel meer handelingsperspectief toevoegen, zodat we mensen ook uitzicht bieden. Denk daarbij aan die pauzeknop voor alle vorderingen, een doorverwijzing naar de schuldhulpverlening, de mogelijkheid om het overzicht te delen en de mogelijkheid om een betalingsregeling voor alle vorderingen af te sluiten. “Zo komen de BBR en VO Rijk steeds dichter bij elkaar.”

AVG en gegevensdeling

Wat gegevensdeling betreft, liet Van Zaane zich inspireren door de Blauwe Knop. Een project dat in 2018 is gestart op initiatief van het Kloosterhoeveberaad . Het doel destijds: burgers meer regie geven over hun eigen overheidsgegevens. “Ik heb het team ingeschakeld dat hier binnen VNG Realisatie aan werkte,” vertelt Van Zaane.

Alle gegevens van die bronorganisaties worden via een API rechtstreeks aan de burger ontsloten

Samen met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Logius zijn vervolgens afspraken gemaakt over een nieuwe manier van authenticatie. “We noemen het de App Manager. Afgesproken is dat een gebruiker bij één organisatie, dus in dit geval Binnenlandse Zaken, inlogt met DigiD. De App Manager maakt een certificaat aan dat alle andere organisaties accepteren, zodat de burger niet meerdere keren hoeft in te loggen. De burger bevraagt via VO Rijk alle bronnen met dit certificaat. En vervolgens worden alle gegevens van die bronorganisaties via een API rechtstreeks aan de burger ontsloten. Er zit dus geen enkele verwerkende partij tussen de bron en de burger.”

Problemen met privacywetgeving zijn er niet. “Alleen de burger ziet deze informatie in zijn app. Ook bij gebruik van de webversie gaan die gegevens niet via de servers van de overheid.” Van Zaane: “We zijn ook wel betrokken bij de hele governance rond standaardisatie en gegevensdeling in het schuldenlandschap. Daar moet een wettelijke basis voor komen. Hier hebben we dat niet nodig. De burger vraagt immers zijn eigen gegevens rechtsreeks bij de bron op. En dat helpt heel erg om snelheid te maken in dit traject.”

Kenmerken van de pragmatische aanpak

De instelling om groot te denken, klein te doen en gewoon te leveren, bepaalt voor een belangrijk deel de vooruitgang van het programma. Daarnaast somt Van Zaane nog een aantal andere lessen op uit de pragmatische aanpak.

  • Zet de partij met de meeste ervaring in de lead
    Het CJIB is in de lead bij de clustering van de Rijksincasso. Dat is immers de partij die het vaakst met het bijltje van inning hakt; de organisatie doet de invordering voor twintig overheidsorganisaties. De mensen van het CJIB begrijpen daarom de complexiteit en ervaren eigenaarschap.
  • Zoek de uitvoeringspraktijk op
    Om het verhaal erachter nog beter te begrijpen, liep Van Zaane mee met deurwaarders. “Dan zie je wat er gebeurt: mensen betalen één overheidsorganisatie en zijn dan door hun geld heen. Vervolgens lopen door boetes hun vorderingen bij andere overheidsorganisaties op. Die kennis hielp bij het formuleren van de BRR en het VO Rijk.” 
  • Zet de maatschappelijke opgave centraal (niet de governance)
    Samenwerking stokt vaak in de kokers. De focus op de maatschappelijke opgave in de vorm van realisatie van twee concrete eindproducten werkt aanstekelijk, is de ervaring van Van Zaane. Pas nadat die focus er was, is er een plaatje vastgesteld van de governance van het programma. Er is continu aandacht voor de samenwerking. “Het afgelopen half jaar hebben we zeker zeswekelijks overleg gehad met zowel de DG van Toeslagen, DG Fiscaal bij Financiën en DG Belastingdienst. Ook is er regelmatig overleg met directeuren en afdelingshoofden.
  • Laat je niet afleiden door angsten
    Samenwerkingen lopen ook vaak stuk op de angst om werk te verliezen. “Het is niet de doelstelling van CJIB om meer werk binnen te halen. Daar hebben we dus geen lastige discussies over. De focus ligt volledig op de realisatie van de producten.”
  • Ga pragmatisch om met regels en obstakels
    Er zijn veel potentiële obstakels: zaken als AVG, toegankelijkheid en gegevensdeling. Maar wanneer je je door elk probleem laat weerhouden, dan gebeurt er niks en is niemand geholpen, weet Van Zaane.

    “Diensten niet realiseren zolang er geen alternatief is voor mensen die niet digitaal vaardig zijn, is bijvoorbeeld de dood in de pot,” meent Van Zaane. Hij streeft bovenal naar een overheidsdienstverlening die zo goed is dat een zo breed mogelijke groep mensen het kan gebruiken. “En anders organiseren we dat mensen gemachtigd kunnen worden om te helpen.”

  • Zet de mensen met de juiste kennis en energie in
    Een van de belangrijkste succesfactoren: goede, enthousiaste mensen. “We hebben echt goede technische mensen, financiële experts die precies weet hoe geldstromen werken,  ervaren programmamanagers en projectmanagers.” Een duidelijke taak trekt goede mensen aan, is de overtuiging van Van Zaane.
  • Zorg dat betrokkenen de techniek écht snappen
    Je moet de techniek echt begrijpen! Ander praat je langs elkaar heen.
  • Maak gebruik van standaarden en open source
    “Onze kracht is standaardiseren, de ICT en de mensen bij elkaar brengen. Ook het droge standaardisatiewerk is heel belangrijk,” zegt Van Zaane. Alle ICT is open source ontwikkeld. De gerealiseerde standaarden zijn ook beschikbaar voor andere overheidsorganisaties. Alles is te vinden op vorijk.nl.

Trots

Van Zaane is trots. Onder meer op het feit dat SZW deze opdracht echt omarmd heeft en dat Justitie accepteert dat SZW opdrachtgever is. “Dat is niet vanzelfsprekend. Wij hebben het probleem van een ander departement goed doorzien in het verlengde van onze probleemanalyse. En iedereen heeft zich bereid verklaard om er samen stappen in te zetten.”Ook is hij trots op de vorderingen in de ontwikkeling van de app en de snelle resultaten in de betalingsregeling.

“Ik had niet verwacht dat ik het zo leuk zou vinden,” bekent Van Zaane. “Ik zat heel dicht bij het beleid in Den Haag en vertrok naar het CJIB dat toch geld int van mensen. Dat klinkt niet direct als de leukste taak, maar hier heb je wel echt impact.”

Governance Clustering Rijksincasso

Alhoewel het CJIB een agentschap is onder het ministerie van Justitie en Veiligheid, is het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid opdrachtgever van het programma Clustering Rijksincasso. Het komt voort uit de kabinetsaanpak rondom Geldzorgen, Armoede en Schulden waarvoor een stuurgroep is samengesteld. Daaronder valt het Strategisch Bestuurlijk Beraad Clustering Rijks Incasso (SBB CRI), waarin de bestuursvoorzitters zitten van de deelnemende organisaties: Belastingdienst, DUO, RVO, CJIB, Toeslagen, CAK, UWV en SVB.

De ontwikkelingen rond BRR en VO Rijk volgen?

Maike Klip is als promovendus betrokken bij het Programma Clustering Rijksincasso, waar zij onderzoek doet naar het herontwerpen van overheidsdiensten met een focus op mensgericht ontwerp. Op haar blog klipklaar.nl blogt ze over dit onderwerp.

Ontdek meer:
12 December 2024

Slimmer werken? Schaal goede initiatieven slimmer op!

Lees dit artikel