In de toekomst moeten we het werk in de publieke dienstverlening met minder mensen doen. Om die reden ondersteunt VNG vijftien gemeentelijke pilots die inspelen op de arbeidsmarktkrapte. ‘We doen dit niet om vijftien lokale successen te krijgen, maar vooral om die successen breed op te schalen,’ zegt programmamanager Bart Geerdink. ‘Door als gemeenten slim samen te werken in deze opgaven, houden we tijd en geld over voor zaken die lokaal belangrijk zijn,’ verklaart VNG-manager Koen Wortmann.
Houd de dienstverlening in tijden van toenemende arbeidsmarktkrapte op peil door slimmer werken
Die oproep doet de Staat van de Uitvoering in haar publicatie van 2024. Veel gemeenten experimenteren hier al mee. ‘We zijn dit initiatief gestart vanuit de gedachte dat er al heel veel mooie, goede ideeën in het land zijn. We moeten ze alleen beter verbinden, kijken wat werkt en de lessen eruit optillen,’ vertelt Bart Geerdink.
Een uitvraag onder gemeenten naar kansrijke pilots die de uitvoeringkracht versterken, leidde tot 67 aanmeldingen. Na een grondige selectie is een top vijftien samengesteld die zowel geografisch evenwichtig verdeeld is, als inhoudelijk een diverse mix vormt. De geselecteerde projecten richten zich op vier actielijnen:
‘Kijk, we werken natuurlijk wel vaker met pilots,’ zegt Koen Wortmann, ‘maar deze aanpak is nieuw. We hebben echt een aanzienlijk bedrag ontvangen vanuit het programma Werk aan Uitvoering. Daarmee kunnen de gemeenten hun pilots uitvoeren en tegelijk zijn we in staat om ze echt aan alle kanten met de juiste kennis en expertise te ondersteunen.’
Zo zijn voor de 15 deelnemende gemeenten twee pilotbegeleiders beschikbaar gesteld. Geerdink: ‘Zij zorgen voor de verbinding vanuit VNG en terug. We noemen ze Meemakers. Naast successen maken ze ook mee dat dingen niet zo goed gaan. Dan overleggen ze over wat er nodig is om toch resultaten te boeken en wordt actie ondernomen.’
De verbinding met de VNG vindt ook op andere fronten plaats. Geerdink: ‘De pilots die zich bezighouden met artificial intelligence lopen bijvoorbeeld tegen vraagstukken aan als privacy, inkoop en hoe je de markt betrekt. Dan verbinden we ook onze VNG-collega’s die met dezelfde thema’s bezig zijn.’
Parallel aan de pilots heeft de VNG vier onderzoekslijnen opgestart om de impact van de pilots verder te vergroten. Onder meer door deze nieuwe aanpak te onderzoeken. Ook wordt een visie geformuleerd op de (toekomstige) waarde en de waardering van de gemeenteambtenaar. Daarnaast wordt onderzocht op welke manier veranderinitiatieven binnen gemeentelijke organisaties beklijven. Tot slot doet de VNG onderzoek naar wat de nieuwe garde gemeenteambtenaren nodig heeft om hun rol optimaal te vervullen.
De focus van het project ligt op alle 342 gemeenten van Nederland. Die opschaling krijgt op meerdere manieren vorm. Geerdink: ‘Kennisdelen is de eerste stap. De tweede stap is dat gemeenten ideeën van elkaar overnemen en hergebruiken. Dat vraagt een gecoördineerde aanpak ondersteund door VNG. In de vervolgaanpak willen we bijvoorbeeld drie tot vijf andere gemeenten aan de slag laten gaan met de uitkomsten van een geslaagde pilot. We bieden ze daarbij ondersteuning en financiering zodat die zogenaamde profijtgemeenten er niet een jaar over doen, maar in een half jaar tot hetzelfde effect of resultaat komen.’
Daarnaast worden er leer- en ontwikkelnetwerken opgetuigd waar ook al een aantal andere gemeenten op aansluit. Zo is voor de K80, het netwerk van tachtig kleine gemeenten, een congres georganiseerd waar een leer- en ontwikkelnetwerk uit voortvloeit rondom de aantrekkelijkheid van kleine gemeenten en loopbaanpaden.
“Het ministerie van VRO overweegt een soortgelijke aanpak voor versnelling van de woningbouw”
‘We voeren dit zoveel mogelijk in gezamenlijkheid uit,’ benadrukt Wortmann. Om die reden zijn ook de Vereniging Directeuren Publieksdiensten (VDP), de G4 (Den Haag, Utrecht, Rotterdam en Amsterdam), het A&O fonds Gemeenten, jonge ambtenaren netwerk FUTUR en de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS) aangehaakt. De methodiek heeft inmiddels brede interesse gewekt. ‘Het ministerie van Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) overweegt een soortgelijke aanpak voor versnelling van de woningbouw.’
Bart Geerdink ziet ook dat de deelnemende pilot-gemeenten elkaar weten te vinden: ‘Zo is Gemeente Tiel bezig met de ‘mentor connector’ waarbij ze senior ambtenaren met veel ervaring koppelen aan jonge ambtenaren en zij-instromers. En Gemeente Dordrecht is bezig met ‘secure base’ organisatiecultuur. Die organisatievraagstukken sluiten op elkaar aan. De gemeenten Rotterdam en Zaanstad vinden elkaar in hun wervings- en trainingsvraagstukken.’
Ook de vier pilots rondom AI kijken met elkaar mee:
Interessant is dat ze zoveel mogelijk kwantificeerbaar maken wat de tijdsbesparing is door AI
‘Allemaal heel belangwekkend. Je ziet dat Breda op dit moment veel aandacht krijgt. Onlangs organiseerden ze de eerste van een reeks webinars waarin ze hun eerste ervaringen met Copilot deelden,’ vertelt Geerdink. ‘Interessant aan die case is dat ze zoveel mogelijk kwantificeerbaar maken wat de tijdsbesparing is door AI,’ voegt Wortmann toe.
Op basis van de inzichten van alle AI-pilots zijn er ideeën om een handreiking te ontwikkelen met handelingsperspectief voor gemeenten om met AI hun dienstverlening te verbeteren in tijden van schaarste.
Hebben de heren tips voor publieke dienstverleners op rijksniveau om in te spelen op de arbeidsmarktkrapte? ‘Volgens de theorie van Charles Darwin is het niet de sterkste van de soort die overleeft, en ook niet de meest intelligente. Het is degene die zich het beste aanpast aan verandering. Ga dus vooral aan de slag en blijf acteren op veranderingen, want alleen daardoor blijf je leren,’ begint Geerdink. ‘Dat zie je ook bij de pilot-gemeenten. Die zijn aan de slag gegaan en ontdekken nu wat wel en wat niet werkt.’
‘Kijk ook vooral wat je kunt leren van een ander,’ voegt Wortmann toe. ‘We moeten er een gewoonte van maken om eerst om ons heen te kijken of een andere partij dit al eens heeft opgelost. En het vervolgens dus samen oppakken. Ook interbestuurlijk!’ Uiteindelijk ligt de kracht in collectieve vooruitgang.
Benieuwd naar alle pilots Uitvoeringskracht en Arbeidsmarktkrapte?
Volg de voortgang op de website van VNG.
Ben je werkzaam als adviseur of bestuurder binnen beleid of uitvoering? En wil je meer weten of denk je graag mee over (onderwerpen uit) de Staat van de Uitvoering? Volg onze activiteiten en praat mee op LinkedIn!
