Zoals een Staatsbanket (mét s) wordt georganiseerd om staatslieden met elkaar in contact te brengen, zo organiseerde de Staat van de Uitvoering op 9 september 2024 het Staatbanket (zonder s). Om na de officiële aanbieding van de Staat van de Uitvoering 2024 -met de titel ‘doorbreek de status quo’- samen met genodigden te bespreken hoe te komen tot fundamentele oplossingen voor de publieke dienstverlening in Nederland.
Speciaal voor de gelegenheid is de entree van het Mauritshuis omgetoverd tot een elegante plek om te dineren. Dagvoorzitter Tom Jessen heet de gasten welkom, waarna Martine Gosselink, directeur van het museum, het woord tot hen richt: ministers Judith Uitermark (BZK) en Eddy van Hijum (SZW), staatssecretarissen Nora Achahbar (Toeslagen en Douane)en Folkert Idsinga (Fiscaliteit en Belastingdienst), Eerste en Tweede Kamerleden, vertegenwoordigers van ondernemers- en burgercollectieven en de ambtelijke top van beleid en uitvoering.
Gosselink refereert kort aan de historie van de locatie van het Mauritshuis. De lunch van Filips II van Spanje, het ontslag van Van Barneveldt. ‘Sinds die tijd is dit een plek van de staat. Iedereen die ertoe deed, kwam hierlangs op weg naar het Binnenhof. U behoort daar ook toe.’ Wanneer de uitspraak leidt tot ongemakkelijk geroezemoes, reageert Gosselink resoluut met: ‘Uw werk doet ertoe.’
Martine Gosselink, directeur Mauritshuis
Damiaan Denys: ‘Formuleer een andere mensvisie’
Tom Jessen geeft het woord aan Damiaan Denys. Als ‘gewoon mens’ schetst de psychiater en filosoof het lot van uitvoeringsorganisaties: ‘Burgers gaan aan ze voorbij zolang het goed gaat en ze worden pas bekend als ze ons pijn doen.’
In zijn inspirerende betoog staat Denys stil bij de complexiteit die de Staat van de Uitvoering aanwijst als het belangrijkste probleem in de publieke dienstverlening. Om vervolgens de zaal stevig aan het denken te zetten door een paradox te schetsen: Misschien is de werkelijkheid niet complex, maar de wereld die door die organisaties wordt geschetst? Misschien belemmert de huidige staat van de uitvoering, de uitvoering van de huidige staat?
Veronderstellingen die aansluiten bij paradoxale situaties in het huidige tijdsbeeld: We kopen meer, maar genieten minder. Nooit was een samenleving veiliger, nooit waren mensen angstiger. Nooit was Nederland welvarender, nooit was er meer ontevredenheid en wantrouwen.
Damiaan Denys, psychiater, filosoof en 'gewoon mens'
Dan stelt Denys de vraag: ‘Hebben we niet minder controle nodig?’ En hij schetst de ingewikkelde dynamiek van controle aan de hand van een bestuurder en zijn passagier. ‘De persoon op de passagiersstoel is niet in controle, maar ziet meer risico’s dan degene die het stuur in handen heeft. En het is niet zo dat degene met het stuur in handen meer controle heeft, maar er is een andere beleving. We leren hier dus uit dat ons gevoel van controle wordt bepaald door onze persoonlijke beleving van illusie van controle.’
Een ander mensbeeld kost niet meer geld, alleen maar overgave, creativiteit en moed.
Om weer terug te keren naar het thema van de avond: ‘Misschien is de mens minder maakbaar en de wereld minder meetbaar.’ In plaats van een nieuwe oplossing te bedenken voor de problematiek van de publieke dienstverlening, pleit de psychiater voor een andere kijk op de mensen en de wereld. Accepteren dat er een burger is die gehoord wil worden. Een burger die af en toe ook fouten maakt. Niet een oplossing maar een visie. Met een bijkomend voordeel: ‘Een ander mensbeeld kost niet meer geld, alleen maar overgave, creativiteit en moed.’
Abdeluheb Choho: ‘Tijd om de negatieve spiraal te keren’
Het woord is aan Abdeluheb Choho. De voorzitter van de stuurgroep benadrukt in zijn speech de titel van de nieuwe Staat van de Uitvoering: doorbreek de status quo. ‘Een status quo die vooralsnog een negatieve spiraal lijkt te zijn.’ Ter illustratie noemt hij de roep om meer maatwerk en menselijk maat ‘pleisters die verhullen dat het fundament niet meer klopt’. Choho acht het de hoogste tijd om het vertrouwen in de overheid te herstellen en samen in beweging te komen. Namens de stuurgroep roept hij op tot meer politiek leiderschap en cultuurverandering binnen de rijksoverheid.
Abdeluheb Choho, voorzitter stuurgroep Staat van de Uitvoering
Tom van der Lee: ‘Wij spreken hier al langer over met elkaar’
Tijd voor de officiële aanbieding van de Staat van de Uitvoering 2024. Abdeluheb Choho overhandigt het document aan Tom van der Lee, vicevoorzitter van de Tweede Kamer. Van der Lee reageert met een woord van dank waarin hij nog eens benadrukt dat de problemen in de publieke dienstverlening niet nieuw zijn: ‘Wij spreken hier al veel langer over met elkaar.’ Waarbij hij refereert aan de Toeslagenaffaire en het Groningen dossier. En dus acht hij de vraag van de Staat terecht: hoe doorbreken we de status quo?
Tom van der Lee kondigt aan het rapport te delen met de Commissie Binnenlandse Zaken, ‘zodat het daar op de politieke agenda kan worden gezet.’
Tom van der Lee, vicevoorzitter Tweede Kamer
De belangrijkste boodschappen en aangescherpte oproepen uit de Staat van de Uitvoering 2024
Eddy van Hijum: ‘Uitvoerbaarheid staat hoog op onze agenda’
Tom Jessen nodigt minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Eddy van Hijum, uit op het podium en vraagt om een eerste reactie op de nieuwe Staat. Van Hijum, tevens coördinerend bewindspersoon Werk aan Uitvoering, refereert aan het thema vertrouwen: ‘Uitvoeringsorganisaties zijn het gezicht van de overheid naar burgers en ondernemers. Als het daar spaak loopt, raakt dat direct aan het vertrouwen van burgers in de overheid.’ Als voorbeeld van de complexiteit stipt de minister de uitvoering van de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) aan. ‘Een ingewikkeld vraagstuk dat niet van de een op andere dag ontstaat.’
Alhoewel hij nog geen concrete uitspraken kan doen over de inhoud van het regeerprogramma, laat Van Hijum wel weten dat de uitvoerbaarheid van wetten en regels hoog op de agenda staat van de nieuwe regering.’ Hij dankt de makers van de Staat van de Uitvoering voor de heldere signalen.
Minister Eddy van Hijum
Judith Uitermark: ‘Er moet iets fundamenteels veranderen’
‘De titel van deze Staat van de Uitvoering – doorbreek de status quo – is me uit het hart gegrepen. Want er moet in Nederland iets fundamenteels veranderen.’ Judith Uitermark, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, noemt de afgelopen verkiezingen, waarbij hetzelfde signaal door de kiezer is afgegeven. ‘Het is nu aan mij en mijn collega’s in het kabinet om ernaar te luisteren, én ernaar te handelen.’
Al jarenlang werken we in een systeem dat niet doet wat het zou moeten doen. Als een dolgedraaide schroef waar we maar aan blijven draaien.
Om de noodzaak om te veranderen te benadrukken, verwijst ze naar ervaringen uit haar recente arbeidsverleden in de rechterlijke macht. ‘In mijn werk als rechter en officier zag ik van dichtbij hoe wetten en regels mensen onbedoeld kunnen verstikken en beknellen, vooral als meerdere wetten op elkaar inwerken.’ Met drama’s zoals de Toeslagenaffaire tot gevolg. ‘Maar overal in Nederland vinden ook kleinere drama’s plaats, die de media niet halen,’ benadrukt Uitermark.
Minister Judith Uitermark
‘Al jarenlang werken we in een systeem dat niet doet wat het zou moeten doen. Als een dolgedraaide schroef waar we maar aan blijven draaien.’De minister schetst dat het in essentie gaat om drie diepgaande veranderingen die een dienende overheid dichterbij moeten brengen:
We moeten wetten en regels eenvoudiger maken en beleid beter uitvoerbaar;
We moeten (bij de vorming van beleid) beter gebruik maken van ervaringen en kennis van mensen buiten de ministeries, van burgers tot toezichthouders;
En we moeten zorgen voor een digitale infrastructuur die klaar is voor de toekomst, zodat we gegevens beter uit kunnen wisselen.
En net als minister Van Hijum, noemt ook minister Uitermark het regeerprogramma waarin aandacht zal zijn voor het aanpakken van de knelpunten.
Het hoofdgerecht wordt geserveerd. Een mooi moment om met elkaar in gesprek te gaan. Stuurgroepleden en leden van het projectteam leiden de gesprekken. En de tafelschikking is zo georganiseerd dat aan elke tafel een mix van mensen zit: vertegenwoordigers van uitvoering, beleid, politiek en maatschappij. Om knelpunten aan te pakken, moeten politiek, beleid en uitvoering immers intensief samenwerken en burgers en ondernemers betrekken, zo luidt de Staat ‘24. En die samenwerking? Die begint met contact.
Binnenkort meer over de Staat van de Uitvoering 2024
Een inhoudelijke impressie van de gesprekken die zijn gevoerd, volgt binnenkort op de website. Verder zijn na afloop van het Staatbanket zijn er opnames van podcast de Publieke Ruimte, met gasten Boris Dittrich (Eerste Kamer), Sandra Palmen (Tweede Kamer) en Peter Teesink (stuurgroep Staat van de Uitvoering). Op dinsdag 24 september delen we het resultaat van dat gesprek.
Ben je werkzaam als adviseur of bestuurder binnen beleid of uitvoering? En wil je meer weten of denk je graag mee over (onderwerpen uit) de Staat van de Uitvoering? Volg onze activiteiten en praat mee op LinkedIn!
