Op 8 september kwamen vertegenwoordigers van publieke dienstverlening, beleid en politiek samen om het te hebben over de toekomst van de publieke dienstverlening. Het aanbiedingsmoment van de nieuwe Special van de Staat van de Uitvoering, getiteld Inspiratie uit de Toekomst, was een avond vol inspiratie, energie en dialoog.
De aanbieding van de nieuwe Staat van de Uitvoering werd dit jaar gehouden op een unieke, toekomstgerichte locatie: de unknown campus in de Titaan. Een plek waar verschillende start-ups en scale-ups gevestigd zijn, allen gericht op duurzaamheids-, energie-, food- en andere innovatie vraagstukken. Jurgen Nieuwenhuijsen, directeur van de Titaan opende de avond met een pleidooi voor de mix van jonge en ervaren werknemers en het belang van transparantie, zo is de Titaan ingericht “zonder dichte muren”. Een mooie metafoor voor de avond.
Hierna gaf dagvoorzitter Tom Jessen het woord aan voorzitter van de Stuurgroep Staat van de Uitvoering, Abdeluheb Choho. Hij begon zijn betoog met een beeld van het kunstwerk ‘Untitled’ van Shilpa Gupta uit het Fenix museum in Rotterdam. Het kunstwerk bestaat uit een hek dat ieder uur tegen een muur aanslaat en zo de muur doet afbrokkelen. Voor Choho staat dit symbool voor de tegenstrijdige ervaringen die je in de interactie met overheidsorganisaties kunt hebben: “Sta ik binnen of buiten?”, “Ben ik het probleem of de oplossing?” en “Word ik gezien of overgeslagen?”.
Hij vervolgt zijn pleidooi met de ingrijpende statistiek dat het aantal regels in de afgelopen 20 jaar met 147% is gestegen, dat er 88% meer uitzonderingen zijn per regel en dat regels 105% meer verweven zijn geworden, zoals blijkt uit onderzoek van PwC.
Choho benadrukt dat de Staat dit 3 jaar geleden al signaleerde en dat die boodschap niet significant is veranderd, “… de stapeling van regel op regel, van wijziging op wijziging, van uitzondering op uitzondering. Dat maakt het werk van publieke dienstverleners complexer en arbeidsintensiever”. Extra urgent wordt het als je beseft dat er nu minder mensen en middelen voorhanden zijn.
Om te werken aan “een overheid die doet wat ze belooft en niet belooft wat ze niet waar kan maken” presenteert de Staat dit jaar een toekomstspecial. “Geen opsomming van waar het misgaat, maar een gezamenlijke visie op waar en hoe het beter kan”. Choho sluit zijn speech af met een verwijzing naar het eerdergenoemde kunstwerk: Als we niet – samen – werken aan die toekomst, dan gebeurt er wat het kunstwerk van Shilpa Gupta veroorzaakt: als het stalen frame uur na uur, dag na dag tegen de muur aanbeukt, verbrokkelt de muur…
Als we de poort van de overheid niet permanent openzetten, als we mensen steeds opnieuw tegen een muur aan laten lopen, werken we mee aan de afbraak van onze overheid, in plaats van samen te werken aan een overheid die houvast biedt in onzekere tijden.
Na zijn speech overhandigde Choho de nieuwe publicatie van de Staat aan de vicevoorzitter van de Tweede Kamer, Tom van der Lee. Van der Lee sprak hierbij zijn waardering uit voor het nieuwe rapport, alsook de voorgaande rapporten. Ook benoemde hij zijn vrees dat er afgelopen jaar te weinig is gebeurd aan het oplossen van de knelpunten die vorig jaar in de Staat stonden. Hij noemde afgelopen jaar het minst productieve jaar in de politiek die hij heeft meegemaakt in zijn politieke carrière. Ook sprak hij zijn teleurstelling uit over het uitblijven van een kabinetsreactie op de vorige publicatie. Over de nieuwe publicatie sprak Van der Lee zijn hoop uit dat het inspiratie zal bieden aan de formerende partijen na de komende verkiezingen, wie die partijen ook mogen zijn.
Hierna was het woord aan Loes Mulder, secretaris-generaal van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. In een korte, scherpe speech benadrukte ze dat mensen niet genoeg hebben aan goede bedoelingen binnen de overheid om het beter te doen, maar dat de nieuwe Staat concrete inspiratie biedt. Ze benadrukt dat de toekomstimpressies, met uitzondering van de vereenvoudiging inkomensondersteuning, nu al in de praktijk gebracht zouden kunnen worden zonder dat daar grote politieke keuzes aan vooraf hoeven gaan. Hierna betoogt ze dat we al weten wat er concreet aan de hand is en wat misgaat. Maar dat er nog veel te weinig gebeurt om het op te lossen.
“We constateren complexiteit, maar zelfs vereenvoudiging leidt tot complexiteit”
“We constateren complexiteit, maar zelfs vereenvoudiging leidt tot complexiteit. Waarom? Die ene groep mag er niet op achteruitgaan. Dat ene aspect is cruciaal voor de politieke partij die een meerderheid geeft in de Eerste of Tweede kamer. We wegen wel in het algemeen belang, maar kiezen niet in het algemeen belang”. Afsluitend betoogt ze dat het wél kan, “opstaan voor het goede, … samen voor een fatsoenlijk land, sterk Nederland. Hier moet iets van te maken zijn. En we hoeven voor de meeste punten niet eens te wachten op de verkiezingen”.
Na het laatste woord van Loes Mulder, werd voor het eerst de mini-documentaire Hoe doorbreken we de status quo? getoond, naar de titel van de vorige Staat van de Uitvoering. In deze video komen verschillende experts -Wouter Koolmees, Paul ’t Hart, Sandra van Thiel en Jos Blank-, aan het woord om vast te stellen wat er misgaat tussen politiek, beleid en uitvoering en hoe het beter zou kunnen.
Het laatste plenaire deel van de avond was het verkiezingsdebat tussen vier kandidaat-Kamerleden: Inge van Dijk (CDA), Nathalie van Berkel (D66), Bram Kouwenhoven (NSC) en Luc Stultiens (GroenLinks/PvdA). In het debat werd hen gevraagd naar verschillende dilemma’s en vraagstukken die spelen rond de publieke dienstverlening en hoe de politiek hier beter aan kan bijdragen. Zo gaf Van Berkel aan, op de vraag wat ze het eerste op de agenda zou willen krijgen, dat ze zich als eerste zou willen inzetten om toeslagen af te schaffen en toe te werken naar één basisbedrag om zo de complexiteit drastisch te verminderen.
Stultiens pleitte namens GroenLinks-PvdA voor hun voorstel voor een digitale comptabiliteitswet, naar het model van het ministerie van Financiën. Om zo te waarborgen dat elke wet uitvoerbaar is op ICT-gebied en dat de systemen van de publieke dienstverleners het daadwerkelijk aankunnen.
Van Dijk, namens het CDA, pleitte voor het instellen van een ‘coalition of the willing’ om zo over partijpolitieke grenzen heen samen te kunnen werken aan uitvoeringsvraagstukken. Hierbij benoemde ze ook het kunstwerk dat Abdeluheb Choho aanhaalde, met de kanttekening dat zij een hek zag dat de muren aan het doorbreken is, de muren tussen politiek, beleid en uitvoering.
“Vertrouwen wordt gewonnen in de uitvoering, niet in de Tweede Kamer”
Bram Kouwenhoven benadrukte namens NSC het belang van het ophalen van de juiste signalen, van burgers naar publieke dienstverleners, beleid en politiek. “Je moet klantsignalen veel serieuzer nemen” zegt hij. “Vertrouwen wordt gewonnen in de uitvoering, niet in de Tweede Kamer”. Het volledige debat is terug te zien in onderstaande video, vanaf 1:00:00.
Na het debat was het tijd voor het walking diner, verzorgd door de chefs van de Titaan: een futuristisch en innovatief diner. Tijdens het eten konden de aanwezigen doorpraten over de toekomst en nog een kijkje nemen bij de tentoonstelling van de toekomstimpressies uit de nieuwe Staat. Bij vertrek kregen ze de nieuwe publicatie mee naar huis, om in alle rust nog meer inspiratie uit de toekomst op te doen.
