18 januari 2023 was de aanbieding van de eerste Staat van de Uitvoering aan de Tweede Kamer. Precies één jaar later, op 18 januari 2024, organiseerden we Staatpraat. Een symbolisch moment om met verschillende sprekers en zo’n 150 gasten de balans op te maken. Een verslag van de avond…
De Staat van de Uitvoering is erop gericht de dienstverlening aan burgers en ondernemers te verbeteren. Deze Staatpraat begint dan ook met de stem van de burger. Martijn Grimmius en Otto Thors, makers van podcast de Publieke Ruimte gingen de straat op. Hoe ervaren mensen de publieke dienstverlening?
Eerder op de dag gingen zo’n 50 jonge ambtenaren met elkaar in gesprek over de uitvoering van de toekomst en hun rol daarin. Mitchell Hendriks, voorzitter van jonge ambtenaren netwerk FUTUR nam ons in een gesproken column mee in de gesprekken die er werden gevoerd. ‘We blijven te veel hangen in het signaleren van problemen. Het ontbreekt aan echt handelen.’ En dus roept hij alle ambtenaren op om uit hun hok te komen, te gaan samenwerken en actief de burger te betrekken.
Waar staan we, één jaar na de eerste Staat van de Uitvoering? Welke acties zijn ingezet? Welke onderwerpen blijven onderbelicht? Je ziet het in deze animatie.
‘Het tempo moet echt omhoog’, claimt Abdeluheb Choho, directeur-generaal bij de RVO en voorzitter van de stuurgroep Staat van de Uitvoering als hij in gesprek is met Tom Jessen, host van de avond. De uitdagingen in de publieke dienstverlening zijn weliswaar goed geagendeerd, er zijn stappen gezet, maar de urgentie is heel hoog. En dus moet het tempo omhoog. En daar heeft iedereen in politiek, beleid en uitvoering een rol in te vervullen.
Op het antwoord hoe, haalt Choho de recentelijk gepubliceerde Stand van de RVO aan. De belangrijkste boodschap daarin: We moeten meer bereiken door minder te doen. Choho licht toe: ‘De reflex is om nieuw beleid te maken als we doelen willen behalen. Maar dat is geen heilzame weg. We moeten onderzoeken wat er minder kan, wat we kunnen hergebruiken of waar we kunnen oprekken.’
Ook noemt Choho de samenwerking tussen politiek, beleid en uitvoering. ‘Voor de buitenwereld zijn wij één overheid. In plaats van naar elkaar wijzen, moeten we onze samenwerking opnieuw uitvinden. We zijn heel beleefd naar elkaar, maar het mag eerlijker, duidelijker.’ Hij besluit met een oproep aan de zaal: ‘Bekijk wat je zelf anders kunt doen en hoe jij beweging kunt realiseren.’
De gasten in de zaal wordt gevraagd op welk van de vijf oproepen uit de Staat zij versnelling nodig vinden.
Onderaan deze pagina vind je alle resultaten van de reacties uit de zaal die zijn opgehaald met Mentimeter.
Hoe kan het functioneren van de Rijksdienst (en in het bijzonder de kerndepartementen) verbeterd worden? Universitair docent bestuurskunde Erik-Jan van Dorp deed een onderzoek onder 71 departementale topambtenaren/managers.
Hij legde ze zeven verbetervoorstellen voor die zijn gedaan door wetenschappers en andere experts hebben gedaan:
Van Dorp ziet de meeste steun voor voorstel 3 en 7. En bijzonder weinig steun voor 6. De meest opvallende conclusie van Van Dorp is dat de departementale managers in overweldigende mate naar de politiek wijzen als de wortel van problemen. Daarmee leggen zij de oorzaken van de problemen in hoge mate buiten zichzelf. Lees hier het volledige rapport.
Tom Jessen reflecteert met het panel op het verhaal van Erik-Jan van Dorp. Enkele reacties:
Carsten Herstel, directeur-generaal Langdurige Zorg bij VWS (per 1 februari), zegt onder meer dat er dingen zijn misgegaan ‘omdat we politiekje spelen’. Daarmee bedoelt hij dat, als er eenmaal een beslissing is genomen, beleid deze blijft verdedigen. ‘In plaats daarvan moet je steeds kalibreren; letten op signalen of iets werkt zoals je had gehoopt. Zo niet, dan moet je bijstellen.’
De reactie van Demi van Leeuwen, teamleider detentie & re-integratie (D&R), DJI: ‘Een veto-speler op niet-uitvoerbaar beleid zou niet nodig moeten zijn. Wanneer je aan de voorkant al de juiste mensen betrekt, voorkom je ook schade door onbedoelde effecten van onuitvoerbaar beleid.’
Sandra van Thiel, hoogleraar bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit, geeft aan zich soms een relatietherapeut te voelen wanneer ze wordt benaderd om de samenwerking tussen beleid en uitvoering te verbeteren: ‘Het is herkenbaar dat mensen de oplossing veel buiten zichzelf zoeken.’ Zelf vindt zij kennis van de uitvoering heel belangrijk. ‘Snappen wat er gebeurt aan de andere kant van de tafel, maakt dat het gesprek beter verloopt. Het zou verplicht moeten zijn voor beleidsambtenaren om in de uitvoering te werken en andersom. Stop het maar in het Rijkstraineeprogramma.’
Inge van Dijk, Tweede Kamerlid (CDA), is blij met de keuzes van de ondervraagde ambtenaren voor voorstel 3 en 7. Als politica wil zij ook graag af van de schuttingen tussen politiek en uitvoeringsambtenaren. Ze geeft aan dat er nu wel contact is, maar dat dat heimelijk gebeurt, omdat mensen bang zijn voor consequenties. Zij pleit voor meer transparantie. ‘We moeten er gewoon mee beginnen.’
De gasten in de zaal wordt gevraagd welke van de zeven verbetervoorstellen zij het meest kansrijk achten. Onderaan deze pagina vind je alle resultaten van de reacties uit de zaal die zijn opgehaald met Mentimeter. Ook meediscussiëren over dit onderwerp? Ga dan naar de LinkedIn pagina van de Staat van de Uitvoering.
‘Er is een reëel gevaar dat de overheid regeert over een papieren berg, terwijl de maatschappelijke werkelijkheid volstrekt anders is.’ Met deze quote van Saskia Stuiveling -voormalig president van de Algemene Rekenkamer- start na de pauze schrijver en zelfstandig onderzoeker Marije van den Berg haar gesproken column: ‘Ze kreeg gelijk.’
Hiermee omschrijft Stuiveling in feite de groeiende ‘beleidsbubbel’. Veroorzaakt door afzondering van de gemeenschap, een enorme sturingsdrift en een belabberde kwaliteit van die sturing. ‘Whatever the problem, community is the answer’, claimt Van den Berg. Ook als het gaat om het ‘liefdevol laten leeglopen van de beleidsbubbel’.
Het treurige vindt ze alleen dat de overheid moeite heeft om goed in te stappen op wat er gebeurt in gemeenschappen. ‘Het ontbreekt niet aan intenties, maar de gewenste én ongewenste uitkomsten van ons beleid zijn vele malen belangrijker.’ En ze somt op: ‘De uitkomst van armoedebeleid is armoede. De uitkomst van woonbeleid is dakloosheid. En de uitkomst van onderwijsbeleid is kinderen die niet kunnen lezen en veel uitvallers.’
The purpose of a system is what it does, zegt Van den Berg. ‘Neem een frisdrankautomaat waar bloemkolen uitkomen. Wil je geen bloemkolen? Dan moet je in het apparaat kijken hoe ze worden gemaakt.’
Van den Berg beschouwt de kern van het probleem als een sturingsprobleem. ‘We kunnen de beleidsbubbel alleen maar leeg laten lopen als we een misverstand uit de weg nemen. Overheidsbeleid regelt niet onze gemeenschap van vrije burgers. Dat doen we zelf als burgers.’ En ze vervolgt: ‘We hebben niet steeds nieuw beleid nodig. Er is genoeg beleid. Wel is beleidsbeheer nodig: snoeien, uitgraven, bijmesten… En ze herhaalt: ‘We moeten het werk verplaatsen naar de gemeenschap’.
Dat mogelijk maken, begint met de wil. Politiek, bestuurlijk en organisatorisch. ‘Het antwoord op de vraag hoe, is ja.’
‘Bestaat er zoiets als ‘uitvoeringsleiderschap’? ‘Is het heel anders om directeur te zijn van een grote uitvoeringsorganisatie, dan bijvoorbeeld beleidsdirecteur, DG of SG?’ Met die vragen in het achterhoofd begon Prof. dr. Zeger van der Wal aan zijn onderzoek voor de Staat van de Uitvoering over de top van de uitvoering. Zegers is Ien Dales Hoogleraar aan de Universiteit Leiden en het CAOP en Universitair Hoofddocent aan de National University of Singapore.
In diepte-interviews met ‘de top van de uitvoering’ probeert hij te achterhalen hoe topbestuurders van uitvoeringsorganisaties Haagse beleidswensen vertalen. Tijdens Staatpraat deelt hij in een gesprek met Tom Jessen enkele highlights:
Demi van Leeuwen voegt toe aan het verhaal dat het niet alleen gaat om het binnenhalen van mensen voor de uitvoering, maar ook over het behoud van personeel. Zeker in het gevangeniswezen is dat een uitdaging. ‘Je moet mensen de ruimte geven zich te ontwikkelen.’
Inge van Dijk vindt het jammer dat het gevoel van hiërarchie tussen beleid en uitvoering nog steeds bestaat. Ze vindt bovendien dat mensen in de politiek zich beter moeten verdiepen in de uitvoering.
Sandra van Thiel benadrukt dat de uitvoeringstop niet alleen in staat moet zijn om een bedrijf te runnen (dat is wezenlijk anders dan bij beleid), maar ook verstand moet hebben van beleid en politiek.
Carsten Herstel voelt zich niet thuis bij het onderscheid tussen beleid en uitvoering en hoog en laag. ‘Ik voel mij een instrument van de community’. En ‘we doen iets niet goed als dat in de gemeenschap niet goed overkomt.’
Wat is er nou echt nodig om de publieke dienstverlening te verbeteren? Dat is de laatste vraag aan het publiek.
Na afloop van de Staatpraat, praten Martijn Grimmius en Otto Thors in podcast De Publieke Ruimte door met ‘de driehoek’: Abdeluheb Choho, Carsten Herstel en Inge van Dijk. Beluister de podcast op Spotify.
Het team van de Staat van de Uitvoering bedankt alle aanwezigen hartelijk voor hun aanwezigheid en inbreng! De input wordt meegenomen in de voorbereiding van de Staat van de Uitvoering 2024.
📸 Butino
